Jodendom

Het jodendom is ongeveer 4000 jaar geleden ontstaan. Jodendom heeft niet alleen met religie te maken. Het gaat ook over het verhaal van een volk, met eigen gewoonten en tradities en een eigen cultuur.

De belangrijkste bron van het heilige boek van het jodendom, de Tenach. De Tenach bestaat uit totaal 39 boeken welke zijn opgedeeld in drie delen. De Thora (wet), Nebiim (profeten) en Chetoebim (geschriften). Een belangrijk persoon in de Tenach is aartsvader Abraham. Hij is één van de drie aartsvaders samen met z’n nakomelingen Isaak en Jakob. Ook Mozes is belangrijk; hij heeft het Israëlitische volk bevrijd, omdat ze hen als slaven lieten werken. En hij heeft ze toen na –een tocht van 40 jaar- naar het beloofde land geleid. Hij ontving op de berg Sinaï de wetten voor zijn volk (de tien geboden), welke zijn opgenomen in de Thora.

De naam “Jood” is afgeleid van de naam Juda, een van de twaalf zonen van Jakob en één van de twaalf stammen van Israël. Blijkbaar verwees de naam “Jood” oorspronkelijk alleen naar degenen die tot de stam Juda hoorden. Maar toen het koninkrijk verdeeld werd na de heerschappij van Salomo verwees de term naar iedereen die zich in het koninkrijk Juda bevond. Vandaag de dag geloven veel mensen dat iedereen die lichamelijk afstamt van Abraham, Isaak en Jakob een Jood is, ongeacht van welke van de oorspronkelijke twaalf stammen hij afkomstig is.

Er zijn vandaag de dag vijf hoofdstromingen binnen het Jodendom. Dit zijn de Orthodoxen, de Conservatieven, de Hervormden, de Reconstructionisten en de Humanisten. Wat er geloofd en vereist wordt binnen elke groep verschilt enorm, maar een samenvatting van de traditionele geloofsovertuiging van het Joodse volk zou de onderstaande zaken omvatten:

• God is de Schepper van alles wat bestaat; Hij is de enige, onstoffelijk (zonder een lichaam) en Hij alleen moet aanbeden worden als de absolute heerser over het universum.
• De eerste vijf boeken van de Hebreeuwse Bijbel zijn door God aan Mozes geopenbaard. Ze mogen in de toekomst niet gewijzigd of aangevuld worden.
• God heeft middels profeten tot het Joodse volk gesproken.
• God beziet de menselijke activiteiten; Hij beloont individuen voor goede daden en straft kwaad gedrag.
• De 613 geboden in Leviticus en andere boeken regelen alle aspecten van het Joodse leven. De Tien Geboden, zoals beschreven in Exodus 20:1-17 en Deuteronomium 5:6-21, vormen een korte samenvatting van de Wet.

Hoewel Christenen veel van hun geloof baseren op dezelfde Hebreeuwse Geschriften als de Joden zijn er aanzienlijke geloofsverschillen: Joden beschouwen over het algemeen daden en gedrag van het grootste belang; geloof volgt uit daden. In tegenstelling tot de conservatieve Christenen voor wie geloof van het grootste belang is en daden het gevolg zijn van dat geloof. Ook verwerpt het joodse geloof het Christelijke idee van de erfzonde (het geloof dat alle mensen de zonde van Adam en Eva geërfd hebben toen zij Gods instructies in de Hof van Eden niet gehoorzaamde).

De Messias (de Gezalfde van God) zal in de toekomst komen en de Joden nogmaals in het land van Israël verzamelen. Er zal dan een algemene opstanding van de doden plaatsvinden. De Tempel van Jeruzalem, die in 70 na Christus vernietigd werd door de Romeinen, zal herbouwd worden.

De Joden worden vaak Gods uitverkoren volk genoemd. Dat betekent niet dat ze op als superieur boven andere groepen beschouwd moeten worden. Bijbelverzen zoals Exodus 19:5 zeggen alleen maar dat God Israël heeft uitgekozen om de Thora in ontvangst te nemen en te bestuderen, om uitsluitend God te aanbidden, om te rusten op de Sabbat en de feesten te vieren. Joden zijn niet gekozen om beter te zijn dan anderen; ze waren slechts gekozen om een lichtend voorbeeld te zijn voor de ongelovigen en om een zegen voor alle volken te zijn.

De vroegste muziek die in de synagogen werd gebruikt, was gebaseerd op een systeem dat in de tempel in Jeruzalem werd gebruikt. Het orkest bestond uit twaalf instrumenten, waaronder een harp, trommels en cimbalen, en een koor van twaalf mannelijke zangers. Er zijn veel verwijzingen naar muziek in de Bijbel - David die de lier speelt, de psalmen, het lied van Salomo, Jozua's trompet. Na de verwoesting van de tempel werd de muziek aanvankelijk verbannen, maar later werden deze beperkingen luchtiger bekeken en werden liturgische gedichten met de naam Piyyutim geïntroduceerd. De cantor (voorzanger) zong deze teksten op melodieën die geselecteerd waren door de schrijver of door de cantor zelf. Een deel van de muziek was gebaseerd op melodieën die de bijbel opriep, maar over het algemeen klonken de melodieën vanuit het land en de tijd waarin de joden woonden. Hier bedoel ik niet mee dat er feitelijk deuntjes werden geleend, maar meer dat de tonaliteit waarop de lokale muziek was gebaseerd werd overgenomen.

Verschillende Joodse gemeenschappen hebben eigen liederen en stijlen die hun eigen erfgoed weergeven. De joodse muziek is in drie verschillende stromingen onder te brengen.

Ashkenazi

Deze muziek vindt zijn oorsprong Oost-Europa (o.a. de Balkan, Roemenië, Bulgarije) vanaf hier trok het door heel Europa en spreidde het zich later uit naar Noord-Amerika. De bekendste stijl uit deze stroming is Klezmer. Hier later meer over.

Klezmer

'Klezmer' is een Jiddische term, die de Hebreeuwse woorden 'kley' (voertuig, instrument) en 'zemer' (lied) combineert, dus het instrument van het lied.

In de middeleeuwen begonnen instrumenten opnieuw gebruikt te worden voor belangrijke evenementen en sommige religieuze feesten. Joodse musici slenterden door Oost-Europa van dorp naar getto om op verschillende vreugdevolle gelegenheden ('simkhes') te spelen, zoals verjaardagen, benoeming van nieuwe rabbijnen, de komst van nieuwe Torah-rollen, bezoek van een beroemdheid, inauguratie van synagogen, besnijdenis en vooral bruiloften ('khasene'). Deze muzikanten waren vaak arm en werden beschouwd alsof ze maar een beetje beter waren dan bedelaars of criminelen. Ze ontwikkelden echter een goede reputatie als muzikanten, waar een grote vraag naar ontstond.

In het begin van de negentiende eeuw waren meer dan vijf miljoen Oosterse Joden beperkt tot een bepaald vestigingsgebied rond Kiev (Oekraïne). Joden mochten niet vrij wonen of een bezoek brengen aan de belangrijkste steden en ontwikkelden zo hun eigen cultuur binnen de nederzetting en deelden hun muziek. De meeste muzikanten leerden tijdens het spelen strikt op het gehoor spelen en het beroep werd van vader op zoon overgedragen (vrouwen mochten geen openbare optredens geven).

De term 'Klezmerishe Musik' (Klezmer-muziek) werd voor het eerst geïntroduceerd in 1938 door Moshe Beregovski in zijn boek 'Yiddishe Instrumentalishe Folkmuzik'. Hij beschreef 'klezmer' als een analfabete muzikant, niet in staat om noten te lezen en op gehoor traditionele muziek te spelen. Tegenwoordig is het een lovende term voor de muzikanten geworden en is het ook de naam voor de traditionele Joodse muziek van Oost-Europa. In de afgelopen duizend jaar is het verspreid van Oost-Europa naar Spanje en Amerika. Het is beïnvloed door zigeunermuziek, Russische muziek en Hongaarse muziek.

Typisch voor klezmer is de zeer expressieve melodie die zowel heel opgewekt kan klinken als tegelijk melancholisch of weemoedig. Een mooi beeld om dit te omschrijven is: "lachen met tranen". Dit komt doordat er in de vroege Joodse muziektraditie vooral religieuze vocale muziek was.

Joodse feesten en muziek

De joden hebben een andere kalender en jaartelling. Het begin van de jaartelling ligt bij de schepping, 3761 jaar voor de gewone jaartelling. Er wordt een maankalender gevolgd, met maanden van 29 of 30 dagen. Het joodse volk kent vele feesten. Zo begint het met nieuwjaar, Rosj Hasjana. In de synagoge blaast men dan op de sjofar, de ramshoorn. Dat is een herinnering aan aartsvader Abraham, die zijn zoon Isaak aan God wilde offeren, waarna God een ram stuurde die als offer kon dienen. 10 dagen later is het Jom Kipoer, de grote verzoendag. Een van de heiligste dagen; er wordt nagedacht over zonden en fouten die men begaan heeft. Weer 5 dagen later begint Soekkot of het Loofhuttenfeest, dat een week duurt. Dan leeft men in een simpel hutje, ter herinnering aan de vlucht uit Egypte en de toch door de woestijn.

Hedendaagse joodse muziek

Zoals eerder gezegd gaat een deel van de joodse cultuur erg met hun tijd mee. Dit is zeker ook terug te horen in de muziek. Soms is de muziek niet religieus van aard, maar toch zien we dit, doordat het jodendom ook als een cultuur gezien kan worden, als joodse muziek.

Hieronder een paar voorbeelden: